Een jaar later: de afgelopen twee weken kwam dit momentum vaak voorbij in de media, onze gedachte en ons besef. Een jaar nadat Covid-19 ook in Nederland genadeloos om zich heen sloeg, waardoor alles plots draaide om de cruciale gezondheidszorg. En nog steeds, want de mensen aan de frontlinie staan inmiddels dus al meer dan een jaar onder extreem hoge druk. De spanning stijgt, de stress neemt toe en daardoor de zorg om de frontliners. Hoe ga je daarmee om? Een cruciale vraag voor leidinggevenden in de zorg, de leden van branchevereniging FMGezondheidszorg. Frank Schurink, Els van de Ven en Peter van Loon reikten handvatten aan tijdens het webinar ‘Stress? Is dat nu nodig?’: blijf creatief, bewust en betrokken.
Gedoemanagement
“Geef jezelf toestemming om vanmiddag niks te leren”, daagt gedoe-goeroe Frank Schurink de deelnemers van het FMGezondheidszorg-webinar uit. “Jullie hebben allemaal te maken met enig gedoe, maar wat is gedoe?” “Gedoe is omdat het nu moet. Regel het nou maar”, reageert een van de facilitaire leden uit een ziekenhuisorganisatie: “door anderen ‘geleefd worden’ kan als gejaagd voelen”.
Er is een verschil tussen gedoe wat je wilt en gedoe wat je niet wilt. Hoe je daarmee het beste om kunt gaan en wat het op kan leveren, legt gedoe-goeroe Frank uit op basis van de werking van ons brein. Want we hebben een automatisch brein dat ons aanstuurt (rood en reactief), en een bewust brein dat onze ontwikkeling bepaalt (groen en actief).
De spreekwoordelijke beren en leeuwen op de weg zien, symboliseert Frank met een roze olifant: “In je werk, in je relatie, in je dagelijkse leven zie je ‘m van mijlenver al staan: de olifant op de weg. En toch kun je er iets mee. Hoe? Door je groene brein aan te zetten, nieuwe patronen aan te maken en over te stappen, bijvoorbeeld van irritatie naar interesse. In het rode brein zitten alle ervaringen, dat is je bibliotheek waar malen, piekeren en twijfelen plaatsvinden, en geen ontwikkelingen.”
Omschakelen van rood naar groen kan én heeft zin, dat bleek uit de sessie in break out rooms. Twee reacties: “Ik ervaar meer evenwicht, meer plezier, meer geluk.” En: “Ik ben vrolijker, efficiënter.” Daarvoor moet je uit je comfortzone stappen: “Je brein heeft liever de voorspelbare dan de onvoorspelbare ellende. Dagelijks maken we 700 nieuwe stamcellen aan, jij bepaalt waar die stamcellen naartoe moeten: rood of groen?”
Dat juist in de Covid-19 tijd stress ontstaat, is wellicht logisch, ook die stress komt voort uit gedoe. Frank legt uit: “Je brein maakt het stresshormoon cortisol aan, waarmee je hippocampus (langetermijngeheugen) aan de slag gaat. Bij teveel cortisol slaat je brein dicht, met een burn-out tot gevolg. Door achter dingen aan te blijven lopen, onttrek je veel energie uit je lichaam. De bron van de burn-out is de keuze die je NIET maakt. Dus maak wel een keuze”, adviseert Frank.
Onderzoek naar Covid-19 impact
Als universitair docent en GZ-psycholoog aan de Vrije Universiteit Amsterdam is Els van de Ven betrokken bij het onderzoek naar de impact van de Covid-19 pandemie op de geestelijke gezondheid van zorgpersoneel. Over haar aanwezigheid op de Columbia University (USA) tijdens de mondiale corona-uitbraak vertelt Els: “Er gebeurde heel veel rare en andere dingen. Met onderzoekers uit 28 andere landen zijn we daarom een onderzoek gestart. Daaraan werken nu 30.000 mensen mee.”
“Staat je stress-systeem langere tijd aan, dan kunnen psychische klanten ontstaan. Stress is een automatische en onbewuste reactie. Ben je je bewust, dan kan angst ontstaan”, legt Els uit.
In een quiz met de deelnemers aan het webinar van FMGezondheidszorg ‘Stress? Is dit nu nodig?’ legt Els vragen voor als: welke groep ervaart de meeste stress? Van stress word je weerbaar? (Nee)En: na corona komt er een psychische gezondheidscrisis? “Een mens heeft heel veel veerkracht, maar bepaalde groepen zijn heel erg kwetsbaar in deze pandemie, zoals mensen met psychische klachten, ouderen en zorgmedewerkers.”
In het wereldwijde onderzoek worden risicofactoren en beschermende factoren onderzocht onder een breed spectrum zorgmedewerkers als schoonmakers, thuiszorgmedewerkers, verpleging en GGZ’ers. Het onderzoek is nog niet afgerond en kan daardoor nog niet in het openbaar worden gedeeld. Maar één signaal delen we wel: Nederland heeft echt een punt qua angst voor en klachten door Covid-19 onder zorgmedewerkers.
Onder de webinar-deelnemers polst Els de angst om besmet te raken met Covid-19; deze is gering: slechts 15% denkt ‘veel’ besmet te raken, 69% ‘een beetje’ en 15% ‘helemaal niet’. Anderzijds of webinardeelnemers bezorgd zijn om naasten te besmetten met Covid-19, reageert 8% met ‘helemaal niet’ en 60% met ‘een beetje’. De overige 32% denkt aan ‘veel’ (28%) en ‘erg veel’ (4%).
Ter afsluiting van haar bijdrage deelt Els ‘take-home messages’. Stress is adaptief; we hebben het nodig om te kunnen reageren op gevaar, maar het ligt op een glijdende schaal. Hoe langer het duurt, hoe meer klachten. Dus bottum-up acties zijn nodig.”
Stress? Is dit nu nodig?
Peter van Loon is adviseur, opleider en hulpverlener in crisis-stress-trauma. De afgelopen jaren was hij betrokken bij veel rampen en grootschalige crises in Nederland of met Nederlanders in het buitenland, zoals de vuurwerkramp in Enschede (2000), de cafébrand in Volendam (2001) en het vliegtuigongeval in Tripoli (2010).
Nu de coronapandemie langer voortduurt dan gehoopt en verwacht, evenals de druk op de gezondheidszorg, neemt Peter de webinardeelnemers aan de hand van een casus mee in een onverwacht en ingrijpend ongeval van een chauffeur die komt laden en lossen. Welke impact heeft zo’n voorval? Hoe vang je de betrokken collega’s op? En wat is nodig om voor alle betrokkenen weer rust en vertrouwen te krijgen?
Aandacht, aandacht, aandacht. Persoonlijk, geen procedures. Peter deelt: “95% van de betrokkenen geeft aan dat aandacht krijgen, serieus genomen worden en betrokkenheid voelen voldoende is. Moet je voor 5% een heel systeem van HR, protocollen, procedures, psychologen optuigen? Stop je energie in leidinggevenden”, adviseert Peter.
“Het groepsgevoel is ongelooflijk belangrijk om angst te overwinnen. Samen praten geeft veel positieve kracht”, deelt een webinardeelnemer.
Peters conclusie: “Behandel getroffenen niet direct als (potentiële) ‘probleemgevallen’, waarvoor acuut professionele hulp nodig is. De ‘veerkracht’ van mensen is groot. Als verantwoordelijke leidinggevenden heb je meer invloed op het psychosociaal welbevinden van getroffenen dan (semi)professionele psychosociale hulpverleners.”
#samensterk
Deze populaire ‘corona hashtag’ sluit perfect aan bij de boodschap van de drie sprekers op het FMGezondheidszorg-webinar: Stress! Is dit nu nodig?